Fundacje rodzinne to nowy typ podmiotów prawnych w Polsce, które muszą przestrzegać ścisłych regulacji, w tym ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML). Kluczowym obowiązkiem wynikającym z tej ustawy jest identyfikacja oraz zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Przepisy te mają na celu zwiększenie transparentności i przeciwdziałanie nielegalnym operacjom finansowym.
Beneficjent Fundacji Rodzinnej
W statucie fundacji rodzinnej należy precyzyjnie określić beneficjentów lub sposób ich identyfikacji oraz zakres przysługujących im uprawnień. Co istotne, nie wszyscy beneficjenci muszą posiadać prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu fundacji, co oznacza, że statut może przewidywać różne kategorie beneficjentów. Przykładowo, można wskazać jedynie sposób identyfikacji przyszłych beneficjentów, takich jak dzieci fundatora po osiągnięciu pełnoletności i jednocześnie zastrzec, że tylko wybrani z nich, np. osoby powyżej 50. roku życia, będą mieć prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach.
Takie rozwiązanie pozwala na elastyczne zarządzanie listą beneficjentów, którą może prowadzić zarząd fundacji, uwzględniając prywatność i minimalizując ryzyko konfliktów rodzinnych. Fundator może również zastrzec poufność listy beneficjentów, co nie dotyczy jednak obowiązku ujawnienia tych danych wobec organów administracji skarbowej.
Definicja beneficjenta rzeczywistego w ustawie o AML
Pojęcia beneficjenta w ujęciu ustawy o fundacjach rodzinnych oraz AML nie są tożsame. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1 lit b tiret 1-5 ustawy AML, beneficjentem rzeczywistym fundacji rodzinnej jest każda osoba fizyczna mająca bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad fundacją, w tym:
- Założyciel (fundator), czyli osoba zakładająca fundację i przekazująca jej majątek (zgodnie z ustawą z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej).
- Powiernik (członk zarządu) odpowiedzialny za zarządzanie i codzienne funkcjonowanie fundacji.
- Nadzorca (członk rady nadzorczej), który nadzoruje działalność fundacji, w tym działania zarządu.
- Beneficjenci (w tym beneficjenci w rozumieniu ustawy o fundacji rodzinnej), czyli osoby czerpiące korzyści z majątku fundacji. Jeśli nie wykazano konkretnych beneficjentów, za beneficjenta rzeczywistego uznaję się grupę osób, w których interesie działa fundacja.
- Osoby mające faktyczną kontrolę nad fundacją, nawet bez formalnej funkcji.
- Osoby posiadające uprawnienia lub obowiązki równoważne do wymienionych wcześniej, które mogą wpływać na decyzje fundacji lub pełnią kluczowe role.
Zgodnie z powyższym, ustawa AML traktuje fundację rodzinną na równi z trustem w kontekście definicji beneficjenta rzeczywistego. Oznacza to, że beneficjent fundacji rodzinnej powinien być zgłoszony jako jej beneficjent rzeczywisty. W przypadku wniesienia do fundacji udziałów, akcji lub praw spółek, a brak możliwości zidentyfikowania konkretnej osoby fizycznej jako beneficjenta rzeczywistego na podstawie ustawy AML, należy prześledzić strukturę właścicielską. W praktyce skutkuje to uznaniem tych samych osób za beneficjentów rzeczywistych spółek, które są beneficjentami fundacji rodzinnej.
Grupa beneficjentów rzeczywistych Fundacji Rodzinnej
Warto pamiętać, że beneficjentem fundacji może być również grupa osób, których tożsamości nie wskazano imiennie – tzw. beneficjent grupowy. Tego typu beneficjenta nie można zgłosić do CRBR, ponieważ zgłoszenie musi dotyczyć konkretnej osoby fizycznej. W sytuacji, gdy statut fundacji wskazuje grupę przyszłych beneficjentów (np. „dzieci” lub „zstępnych”), często dołączenie tych osób do grona beneficjentów uzależnione jest od spełnienia określonego warunku lub upływu terminu. W takiej sytuacji należy zgłosić grupowego beneficjenta rzeczywistego, a po spełnieniu warunku zaktualizować wpis w CRBR, uwzględniając dane indywidualne beneficjenta.
Wyrok TSUE i ochrona danych osobowych
Publiczny dostęp do danych zgromadzonych w CRBR, obejmujący dane beneficjentów rzeczywistych, budzi kontrowersje, zwłaszcza w kontekście ochrony prywatności. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z listopada 2022 roku (sygn. C-37/20, C-601/20), stwierdził, że publiczny dostęp do tych danych może naruszać prawa do prywatności. W związku z tym możliwe są zmiany legislacyjne, które ograniczą dostęp do tych danych tylko dla wybranych podmiotów, takich jak organy ścigania czy instytucje finansowe.
Problemy z terminowym zgłoszeniem do CRBR
Obowiązek zgłoszenia beneficjentów rzeczywistych do CRBR jest ściśle powiązany z określonymi terminami, które mogą budzić pewne niejasności z powodu różnych interpretacji przepisów. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, fundacja rodzinna ma 14 dni na zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do CRBR, liczone od dnia jej utworzenia. To może oznaczać moment wpisu do rejestru fundacji rodzinnych lub faktyczne założenie fundacji, w zależności od interpretacji.
Ministerstwo Finansów potwierdza pierwszą interpretację, zgodnie z którą fundacja rodzinna powstaje z chwilą wpisu do rejestru, co wynika z art. 4 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, który uzależnia nadanie osobowości prawnej fundacji od tego wpisu. Jednak ustawa AML nie wyjaśnia wprost terminu zgłoszenia beneficjentów rzeczywistych, odwołując się do przepisów dotyczących trustów w kontekście definicji beneficjentów, ale nie odnosząc się jasno do kwestii terminów. To może sugerować alternatywną interpretację, opierającą się na dniu „utworzenia” fundacji w sensie analogicznym do trustów.
Numer NIP i jego znaczenie
Praktycznym problemem związanym ze zgłoszeniem do CRBR jest konieczność uzyskania numeru NIP, który nie jest nadawany automatycznie przez sąd rejestrowy. Fundacja musi złożyć wniosek o NIP do urzędu skarbowego, co może spowodować opóźnienia w zgłoszeniu beneficjentów rzeczywistych. W przypadku opóźnienia, fundacja powinna udokumentować wszystkie podjęte działania w celu terminowego zgłoszenia, aby uniknąć sankcji. Dlatego zaleca się jak najszybsze rozpoczęcie procesu uzyskiwania numeru NIP (zgłoszenie NIP-2) już po sporządzeniu aktu założycielskiego.
Konsekwencje niedochowania terminu
Niedotrzymanie terminu zgłoszenia beneficjentów rzeczywistych do CRBR lub brak aktualizacji tych danych może skutkować nałożeniem kar finansowych, które mogą sięgać nawet 1 miliona złotych. Skrupulatne przestrzeganie terminów i monitorowanie bieżących zmian w strukturze fundacji są zatem niezwykle istotne, aby uniknąć takich sankcji.
Wnioski i rekomendacje dla Fundacji Rodzinnych
Fundacje rodzinne muszą zwracać szczególną uwagę na obowiązki wynikające z ustawy AML, w tym na precyzyjne określenie beneficjentów rzeczywistych i terminowe zgłaszanie ich do CRBR. Ważne jest również monitorowanie zmian w przepisach, zwłaszcza w zakresie ochrony danych osobowych oraz opracowywanie odpowiednich procedur wewnętrznych, które ułatwią zarządzanie tymi obowiązkami. Dodatkowo współpraca z ekspertami pomoże w zapewnieniu pełnej zgodności z przepisami, co pozwoli nie tylko uniknąć sankcji, ale także ochronić reputację fundacji oraz prywatność jej beneficjentów.
Kuba Kościuch
Radca prawny