Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych (art. 293 i 483 KSH), członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej odpowiadają wobec spółki za szkodę wyrządzoną jej działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem, statutem lub umową spółki, chyba że nie ponoszą winy.
Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu są:
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków
- powstanie szkody
- związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków a szkodą
- zawinienie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków.
Wszystkie te przesłanki muszą być spełnione łącznie (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 listopada 2020 r., I Aga 67/20).
Aby dochodzić naprawienia szkody na podstawie powołanych przepisów, spółka musi udowodnić wystąpienie szkody oraz niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków przez członków zarządu. Natomiast wspomniany wyżej członek zarządu ma obowiązek wykazać brak winy oraz dołożenie należytej staranności przy wykonywaniu swoich obowiązków, ponieważ przepisy wprowadzają domniemanie winy, co zwalnia spółkę z obowiązku jej udowadniania.
Przepisy te regulują odpowiedzialność członków zarządu za szkody wyrządzone zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy spółki. Kluczową przesłanką tej odpowiedzialności jest bezprawność, która polega na działaniu niezgodnym z prawem lub umową spółki. Za sprzeczne z prawem uważa się każde działanie członka zarządu niezgodne z konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejscowego. Natomiast sprzeczność z umową spółki lub statutem dotyczy naruszenia ustanowionych w nich nakazów, zakazów oraz wytycznych działania, w tym obowiązku konsultowania określonych czynności ze wskazanym w umowie organem lub gremium.
Odpowiedzialność odszkodowawcza wynikająca z powyższych przepisów obejmuje zobowiązanie do naprawienia całkowitego uszczerbku poniesionego przez spółkę na skutek zawinionego działania lub zaniechania członka zarządu. Obejmuje to zarówno pokrycie rzeczywistej szkody, jak i wyrównanie utraconych korzyści, które mogłyby zostać osiągnięte, ale nie zostały.
Podział kompetencji pomiędzy członków zarządu w ramach wewnętrznej struktury spółki może prowadzić do różnicowania poziomu odpowiedzialności poszczególnych członków. Niemniej jednak, żaden członek zarządu nie może całkowicie uniknąć odpowiedzialności wynikającej z jego obowiązków, nawet jeśli podział obowiązków wewnętrznych może wpływać na zaostrzenie lub złagodzenie skutków tej odpowiedzialności.
Ryzyko gospodarcze a odpowiedzialność członka zarządu; Business Judgement Rule
Podejmowanie ryzyka gospodarczego jest nieodzowną częścią prowadzenia działalności gospodarczej. Odpowiedzialne go wykorzystanie stanowi kluczowy warunek rozwoju i sukcesu przedsiębiorstwa. Niedopuszczalne jest nieuzasadnione ograniczanie tego aspektu strategii biznesowej, gdyż może ono ograniczyć jego potencjalne korzyści. Zarząd powinien mieć zatem możliwość swobodnego podejmowania ryzyka w uzasadnionym zakresie, przy jednoczesnym obowiązku ponoszenia odpowiedzialności za nadużycia oraz zaniedbania, które mogą prowadzić do szkody.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych mają na celu zabezpieczenie spółki przed negatywnymi skutkami działań podejmowanych przez niekompetentnych lub nieuczciwych członków zarządu. Jednocześnie ustawodawca przewidział gwarancyjny charakter ochronny na rzecz członków zarządu, określając granice ich odpowiedzialności, w tym wymóg poniesienia winy.
Ocena dopuszczalności pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności za wyrządzoną spółce szkodę wymaga szczegółowej analizy konkretnego przypadku. Należy uwzględnić interesy spółki, która dąży do naprawienia szkody, oraz obronę członka zarządu przed potencjalnymi roszczeniami.
W wyniku nowelizacji Kodeksu spółek handlowych z dnia 13 października 2022 r. została wprowadzona zasada biznesowej oceny sytuacji, znana jako Business Judgement Rule. Zgodnie z tą zasadą, członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności, jeśli działa lojalnie wobec spółki i podejmuje decyzje w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, opierając się na odpowiednich informacjach, analizach i opiniach, które są istotne w danym kontekście.
Wprowadzenie tej zasady jednoznacznie wyłącza odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce w wyniku błędnych decyzji organów, o ile decyzje te były podejmowane w ramach uzasadnionego ryzyka biznesowego i na podstawie adekwatnych informacji. Ocena działań organów powinna koncentrować się nie na wynikach decyzji, lecz na procesie podejmowania decyzji, uwzględniając odpowiednie okoliczności towarzyszące. Innymi słowy, jeśli proces podejmowania decyzji był rzetelny, a decyzja była uzasadniona w momencie jej podjęcia, członek zarządu nie będzie ponosił odpowiedzialności względem spółki, nawet jeśli w przyszłości decyzja ta okaże się niekorzystna dla spółki, ale tylko pod warunkiem, że została podjęta z należytą starannością.
Zasadniczy warunek odpowiedzialności
Członkowie organów spółki powinni wykonywać swoje obowiązki z należytą starannością, która wynika z profesjonalnego charakteru ich działalności. Obejmuje to znajomość procesów organizacyjnych, finansowych, zarządzania zasobami ludzkimi oraz znajomość obowiązującego prawa i jego konsekwencji dla prowadzonej działalności gospodarczej. Pojęcie ustawowej staranności jest zazwyczaj kojarzone z sumiennością, troskliwością, zapobiegliwością i ostrożnością. Członek zarządu działający starannie powinien zarządzać majątkiem spółki z dbałością o powierzony mu majątek, rozważnie gospodarując w celu zwiększenia wartości spółki.
Zawinionym działaniem członka zarządu jest takie postępowanie, przy którym nie została zachowana należytą staranność. Może to obejmować zarówno działania umyślne, jak i nieumyślne, które naruszają standardy, których przestrzegania można by oczekiwać po przeciętnej osobie piastującej dane stanowisko.
W świetle dominującego stanowiska oraz przeważającej opinii w doktrynie i orzecznictwie, naruszenie standardu zawodowej staranności przy wykonywaniu obowiązków nie kreuje samodzielnej podstawy dla odpowiedzialności członka zarządu. Niezbędnym dla skutecznego postawienia zarzutu jest spełnienie dodatkowej przesłanki wykazując naruszenie konkretnego przepisu lub postanowienia umowy (statutu) spółki.
Odpowiedzialności ex contractu
Odpowiedzialność członka zarządu, o której mowa w przywołanych przepisach, ma charakter odszkodowawczy ex contractu, co oznacza, że wynika ona z istniejącej relacji zobowiązaniowej między spółką a członkiem jej organu. Naruszenie tej relacji prowadzi do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej.
Odpowiedzialność kontraktowa może być modyfikowana umownie, co pozwala zarówno na rozszerzenie, jak i na ograniczenie zakresu tej odpowiedzialności (na przykład poprzez umowę managerską).
Jednym ze sposobów na ograniczenie odpowiedzialności członków zarządu może być regularne przeprowadzanie audytów w spółce, które potwierdzają zgodność jej działalności z prawem. Członkowie zarządu mogą także korzystać z opinii ekspertów zewnętrznych przed podjęciem istotnych decyzji gospodarczych dla spółki. Dodatkowo, spółka może zawrzeć polisę ubezpieczeniową D&O (odpowiedzialność cywilna dyrektorów i członków zarządu), co również może pomóc w ograniczeniu ryzyka odpowiedzialności członków zarządu z tego tytułu.
Jeśli mają Państwo jakiekolwiek pytania po lekturze niniejszego artykułu, serdecznie zachęcamy do kontaktu z nami.
Nasza Kancelaria specjalizuje się w świadczeniu usług doradztwa prawnego dla spółek oraz członków zarządu. Oferujemy pomoc w sporządzaniu i weryfikacji kontraktów managerskich oraz reprezentujemy naszych klientów w sporach dotyczących odpowiedzialności członków zarządu.
Patrycja Kurowska
Radca prawny
E. patrycja.kurowska@bakowski.net.pl