Czy warto założyć fundację rodzinną?

Wprowadzenie

22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej. Utworzenie fundacji rodzinnej pozwala przede wszystkim na zabezpieczenie majątku rodzinnego na wiele pokoleń, daje jednak także szereg innych korzyści. Kiedy warto rozważyć założenie fundacji rodzinnej, czy jest to rozwiązanie dla nas, jak wygląda proces założenia, funkcjonowania i ograniczenia? Na te i inne pytania staramy się odpowiedzieć poniżej.

Czym jest fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna, jest osobą prawą utworzoną w celu gromadzenia i zarządzania mieniem w interesie jej beneficjentów. Fundator powinien określić szczegółowy cel fundacji rodzinnej w jej statucie. Do momentu wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej, w polskim systemie prawnym nie było instytucji, która w chociaż podobnym zakresie mogłaby odpowiadać nowowprowadzonej instytucji fundacji rodzinnej.  Z tego względu przedsiębiorcy byli zmuszeni do korzystania z innych rozwiązań prawnych, aby uzyskać zbliżone skutki.

Kto może założyć fundację?

Fundator fundacji rodzinnej musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Dopuszcza się założenie fundacji przez więcej niż jednego fundatora (wtedy jednak nie jest możliwe ustanowienie jej w testamencie). W sytuacji gdy fundacja jest ustanawiana przez kilku fundatorów, konieczne jest wspólne wykonywanie przez nich obowiązków (chyba że statut stanowił będzie inaczej).

Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.

Fundator nie jest odpowiedzialny za zobowiązania utworzonej przez siebie fundacji.

Fundator zobowiązany jest wnieść mienie wystarczające na pokrycie funduszu założycielskiego określonego przez statut – jednakże nie mniej niż 100 000 złotych.

Co istotne, fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Jak założyć fundację rodzinną?

Aby założyć fundację rodzinną konieczne jest w szczególności:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,
• ustalenie treści statutu,
• sporządzenie spisu mienia,
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut,
• wniesienie funduszu założycielskiego (przed wpisem do rejestru – w przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w akcie założycielskim albo przed upływem dwóch lat od dnia rejestracji – w przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie),
• wpisanie fundacji do rejestru fundacji rodzinnych.

Akt założycielski fundacji, jak i jej statut wymagają formy aktu notarialnego. Dotyczy to także fundacji powoływanej w testamencie.

Statut fundacji rodzinnej

Ustawa o fundacji rodzinnej tylko w ograniczonym zakresie wskazuje na wymogi dotyczące statutu fundacji. Przy ustalaniu jego treści bardzo duża będzie rola doradcy prawnego aby możliwie najlepiej dostosować jego zapisy do potrzeb fundatora i beneficjentów.

Fundacji trzeba w statucie nadać nazwę, określić jej siedzibę oraz wskazać cel w jakim dana fundacja jest prowadzona. Statut musi także określać osoby będące beneficjentami, zasady prowadzenia listy beneficjentów oraz szczegółowe zapisy w zakresie zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta. Trzeba także określić zasady powoływania i odwoływania poszczególnych członków organów fundacji, zasady reprezentacji fundacji przez zarząd i pozostałe organy oraz ich prawa i obowiązki.

W statucie należy również uregulować zasady, na podstawie których dany beneficjent będzie brał udział w zgromadzeniu beneficjentów, wskazać podmiot odpowiedzialny za zatwierdzenie czynności zarządu fundacji, zasady zmiany statutu oraz przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu.

Statut może zawierać szereg innych postanowień, w tym m. in. wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.

 

Założenie fundacji – najważniejsze etapy

Etap 1

Analiza konkretnego przypadku, celów i założeń fundatora, potrzeb beneficjentów, majątku jaki miałby być wniesiony, prowadzonej działalności, struktury składników majątkowych.

Etap 2

Przygotowanie dokumentów, w tym statutu przyszłej fundacji.

Etap 3

Złożenie przed notariuszem przez fundatora oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej oraz przyjęcie przez niego statutu fundacji.

Z tą chwilą powstaje fundacja rodzinna w organizacji.

Etap 4

Przygotowanie dokumentów i złożenie wniosku o wpis do rejestru fundacji rodzinnych do sądu rejestrowego (Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim).

Termin na złożenie wniosku o wpis wynosi 6 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej.

Etap 5

Po dokonaniu wpisu przez Sąd Okręgowy do rejestru fundacji rodzinnych, fundacja uzyskuje osobowość prawną.

 

Podatki

Fundacja rodzinna korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Zwolnienie to nie jest jednak całkowite, ponieważ nie stosuje się go w odniesieniu do podatku od przychodów z nieruchomości.

Należy jednak podkreślić, iż w przypadku, gdy fundacja nie wypłaca żadnych świadczeń na rzecz fundatora lub beneficjentów, nie będzie ona zobowiązana do zapłaty podatku. Dopiero w momencie, gdy fundacja dokona wypłaty świadczeń swoim beneficjentom, fundatorowi lub zostanie zlikwidowana, musi odprowadzić podatek CIT w wysokości 15%.

Beneficjenci fundacji niepowiązani rodzinnie z fundatorem będą także podlegali podatkowi dochodowemu od osób fizycznych w wysokości 15%.

Aby zapewnić realizację celów ustawy, ustawodawca zadecydował o wprowadzeniu zerowej grupy podatkowej. W grupie tej znaleźli się beneficjenci, którzy w stosunku do fundatora są: wstępnymi, zstępnymi, małżonkiem, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą.

Beneficjenci znajdujący się w pierwszej i drugiej grupie podatkowej, czyli będący dalszą rodziną, zamiast stawki 15% PIT będą płacili jedynie 10%.

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację

Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie. Działalność ta może między innymi dotyczyć czynności obejmujących mienia należącego do fundacji – jego zbywania, najmu, dzierżawy lub udostępniania w innej formie, nabywania papierów wartościowych, udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja posiada akcje lub udziały, spółkom osobowym, w których fundacja jest wspólnikiem lub beneficjentom fundacji oraz obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi w celu dokonywania płatności związanych z funkcjonowaniem fundacji.

Podjęcie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w innym zakresie niż ten dozwolony ustawowo, spowodować może konieczność opodatkowania tego rodzaju działalności według sankcyjnej 25% stawki CIT.

Zalety ustanowienia fundacji rodzinnej

Głównym celem fundacji jest gromadzenie oraz zarządzanie mieniem w interesie beneficjentów. W praktyce oznacza to pewnego rodzaju zabezpieczenie majątku rodzinnego wniesionego przez fundatora (przy czym majątek mogą wnieść również inne osoby), który finalnie przekaże go swoim spadkobiercom.

Dzięki powołaniu fundacji jeszcze za życia fundatora lub w drodze testamentu, teoretycznie fundator zyskuje pewność co do tego, że pozostawiony majątek będzie rozporządzany zgodnie z jego wolą.

Fundator może między innymi rozdzielić osobę beneficjenta od osoby zarządzającej fundacją.

Może to być korzystne ze względu na wyłączenie potencjalnego działania na korzyść tylko jednego beneficjenta będącego jednocześnie zarządcą fundacji.

W przypadku zwykłego dziedziczenia majątek (w tym przedsiębiorstwa) co do zasady nie są zarządzane w taki sposób, aby służyły następcom prawnym spadkodawcy. Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej może pomóc zapobiec jego rozdrobnieniu i pozwolić uniknąć potencjalnych długotrwałych sporów pomiędzy spadkobiercami. W efekcie może to pozwolić na utrzymanie wypracowanego majątku przez kolejne pokolenia i zapobiec perturbacjom w prowadzonych przedsiębiorstwach.

Kolejną z korzyści jest możliwość wcześniejszego zaplanowania sposobu, w jaki będzie zarządzany majątek fundatora. Pozwala to przede wszystkim na podjęcie bardziej przemyślanych decyzji, a co za tym idzie na zminimalizowanie potencjalnych strat.

Warto również pamiętać o beneficjantach fundacji, dla których jej ustanowienie stanowi przede wszystkim zabezpieczenie finansowe na przyszłość, tym bardziej, że ustawa daje możliwość ustalenia świadczeń na rzecz beneficjentów pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.

Beneficjenci fundacji

Beneficjentami fundacji mogą być osoby fizyczne lub organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego.

Nie ma zatem wymogu, aby beneficjentami byli tylko członkowie rodziny fundatora – chociaż w praktyce zwykle tak będzie – nie przypadkiem nazwa „fundacja rodzinna”.

Beneficjent podlega wpisowi na listę beneficjentów tworzoną, prowadzoną i aktualizowaną przez zarząd.

Beneficjent może otrzymywać od fundacji takie świadczenia jak prawo do korzystania z ruchomości czy nieruchomości fundacji, pokrywanie kosztów utrzymania czy kształcenia beneficjenta, a także środki pieniężne. Poza otrzymywaniem statutowo określonych świadczeń, beneficjent jest uprawniony do udziału w zgromadzeniu beneficjentów (jeżeli statut tak stanowi), składania wniosków oraz wydawania opinii na temat sposobu funkcjonowania i działań podejmowanych przez fundację. Warto jednak podkreślić, iż opinie beneficjenta odnoszące się do fundacji nie są wiążące.

Istotne jest uregulowanie statusu małoletnich beneficjentów. Fundator może w statucie zastrzec, że świadczenia otrzymane od fundacji przez małoletniego beneficjenta nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców takiego beneficjenta. Zarząd w tym zakresie będzie sprawowany przez zarządcę wyznaczonego przez fundatora albo przez kuratora wyznaczonego przez sąd opiekuńczy.

Co istotne, świadczenia wypłacane przez fundację mogą być wypłacane z zastrzeżeniem terminu lub przy spełnieniu określonego warunku.

Organy fundacji

Fundacja rodzinna, tak jak inne fundacje, musi posiadać swoje organy w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania. Do organów tych zalicza się zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Wszelkie kwestie dotyczące funkcjonowania organów oraz ich członków określić możemy szczegółowo w statucie fundacji. Statut ureguluje też takie kwestie jak kadencja członków, miejsce posiedzeń organów (siedziba fundacji albo inne miejsce ustalone w statucie). Dopuszczone może być również odbywanie posiedzeń organów fundacji w miejscu wskazanym przez członków danego organu.

Do kompetencji zarządu fundacji należy przede wszystkim reprezentacja oraz prowadzenie spraw fundacji, realizacja jej ustawowych i statutowych celów, dbałość i zapewnienie płynności finansowej, a także informowanie i spełnianie należnych beneficjentowi świadczeń.

Zarząd fundacji może składać się z jednego lub wielu członków.

Kadencja członków zarządu trwa 3 lata, chyba, że statut stanowi inaczej.

Co istotne, członkowie zarządu są zobowiązani do zachowania poufności w zakresie informacji o działalności fundacji. Za tajemnice fundacji rodzinnej uznano informacje dotyczące kierunku inwestowania, inne informacje gospodarcze związane z fundacją oraz takie informacje, do których dostęp jest celowo utrudniony.

Rada nadzorcza fundacji ma za zadanie nadzorować przestrzeganie prawa oraz postanowień statutu. Dopuszcza się również zawarcie w statucie postanowień które poszerzą zakres kompetencji rady. Rada nadzorcza fundacji może być jedno lub wieloosobowa. Kadencja członka rady nadzorczej trwa pięć lat, chyba że statut stanowił będzie inaczej.

Na mocy statutu powołane może być zgromadzenie beneficjentów. Może ono podejmować uchwały w kwestiach takich jak rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji, udzielenie absolutorium członkom organów fundacji z wykonywanych przez nich obowiązków, podział lub pokrycie wyniku finansowego netto, wybór firmy audytorskiej oraz inne sprawy określone w statucie.

Członkowie zarządu oraz rady nadzorczej fundacji są odpowiedzialni za szkodę wyrządzoną fundacji, będącą następstwem swojego działania lub zaniechania chyba, że nie ponoszą oni winy. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez nich wspólnie ich odpowiedzialność będzie solidarna.

Co warto rozważyć przed decyzją o ustanowieniu fundacji rodzinnej

Pomimo szeregu zalet, które niesie za sobą ustanowienie fundacji rodzinnej, trzeba rozważyć także pewne ograniczenia czy szczególne uwarunkowania związane z jej założeniem i prowadzeniem aby podjąć dobrą decyzję przed takim alokowaniem majątku.

Warto zwrócić uwagę, że powołanie fundacji oraz ustanowienie beneficjentem jednego z małżonków można wykorzystać jako alternatywę do regulacji majątkowych stosunków małżeńskich. W momencie, gdy małżonkowie decydują się wnieść jeden ze składników swojego majątku np. w postaci nieruchomości, przestaje ona być podmiotem podlegającym pod ich własność.

Podsumowanie

Fundacja rodzinna jest nowym i bardzo pożądanym instrumentem wyczekiwanym przez rynek.  Przed podjęciem decyzji o powołaniu fundacji rodzinnej istotne jest dobre przeanalizowanie struktury majątku w tym nieruchomości i prowadzonych przedsiębiorstw, sytuacji rodzinnej, planowanej alokacji środków i kwestii podatkowych.

Jeżeli założenie fundacji rodzinnej będzie poprzedzone dobrą analizą oraz jeżeli odpowiednio skonstruuje się statut, fundacja rodzinna może być cennym instrumentem służącym optymalizacji podatkowej majątku rodzinnego, jak również sposobem na stabilne jego pomnażanie oraz zachowanie dla przyszłych pokoleń.

Jeżeli chcieliby Państwo dowiedzieć się więcej na temat fundacji rodzinnej oraz rozważyć czy może to być dobre rozwiązanie w Państwa przypadku, zapraszamy do kontaktu.