Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej weszły w życie z dniem 22 maja 2023 roku. Utworzenie fundacji rodzinnej pozwala przede wszystkim na zabezpieczenie majątku rodzinnego na wiele pokoleń. Pomimo wielu niewątpliwych zalet płynących z fundacji, szczególnie wobec jej beneficjentów, istnieje również pewne ryzyko związane z powołaniem do życia tej instytucji.
Definicja fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna, zgodnie z jej ustawową definicją, jest osobą prawą utworzoną w celu gromadzenia i zarządzania mieniem. Istotny jest tutaj interes beneficjentów, bowiem fundacja rodzinna jest odpowiedzialna za spełnianie świadczeń na ich rzecz. Fundator powinien określić szczegółowy cel fundacji rodzinnej w jej statucie. Do momentu wejścia w życie ustawy, w polskim systemie prawnym nie było instytucji, która w chociaż podobnym zakresie mogłaby odpowiadać nowowprowadzonej instytucji fundacji rodzinnej. Z tego względu przedsiębiorcy byli zmuszeni do korzystania z rozwiązań prawnych stosowanych w zagranicznych systemach prawnych.
Kto może założyć fundację?
Aby zostać fundatorem fundacji rodzinnej należy przede wszystkim być osobą fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto fundator jest zobowiązany do złożenia oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej. Dopuszcza się założenie fundacji przez więcej niż jednego fundatora chyba, że jej ustanowienie wynika z testamentu. Warto podkreślić, iż w sytuacji, gdy fundacja jest ustanawiana przez kilku fundatorów, konieczne jest wspólne wykonywanie obowiązków chyba, że statut stanowi inaczej. Dodatkowo zgodnie z ustawą, prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne. Fundator nie jest odpowiedzialny za zobowiązania utworzonej przez siebie fundacji. Natomiast w kwestii jej majątku, fundator zobowiązany jest wnieść mienie wystarczające na pokrycie funduszu założycielskiego określonego przez statut. Mienie to nie może jednak wynosić mniej niż 100 000 złotych.
Co istotne, fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Wymogi założenia fundacji
Aby założyć fundację rodzinną konieczne jest łączne spełnienie następujących warunków:
- złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,
- ustalenie statutu,
- sporządzenie spisu mienia,
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut,
- wniesienie funduszu założycielskiego (przed wpisem do rejestru – w przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w akcie założycielskim; przed upływem dwóch lat od dnia rejestracji – w przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie),
- wpisanie fundacji do rejestru fundacji rodzinnych.
Ponadto zarówno testament, akt założycielski fundacji, jak i jej statut wymagają formy aktu notarialnego.
Ustawodawca wskazał także szereg regulacji odnoszących się do samego statutu. Jako najważniejsze z nich należy przede wszystkim przywołać regulacje formalne takie jak nazwa, siedziba oraz cel w jakim dana fundacja jest prowadzona. Statut musi określać osoby będące beneficjentami, zasady prowadzenia listy beneficjentów oraz szczegółowe zapisy w zakresie zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta. Dodatkowo wartymi podkreślenia regulacjami są te dotyczące zasad powoływania i odwoływania poszczególnych członków organów fundacji, zasad reprezentacji fundacji przez zarząd i pozostałe organy oraz ich prawa i obowiązki. W statucie należy również uregulować zasady, na podstawie których dany beneficjent będzie brał udział w zgromadzeniu beneficjentów, wskazać podmiot odpowiedzialny za zatwierdzenie czynności zarządu fundacji, kiedy ta znajduje się w organizacji, zasady zmiany statutu oraz przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu. Statut może przewidywać inne regulacje, w tym m. in. wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.
Założenie fundacji – poradnik w czterech krokach
Krok 1 – Analiza konkretnego przypadku; przygotowanie dokumentów, w tym statutu przyszłej fundacji.
Krok 2 – Złożenie przed notariuszem przez fundatora z majątkiem w minimalnej wysokości 100 000 złotych oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej oraz przyjęcie przez niego statutu fundacji. Z tą chwilą powstaje fundacja rodzinna w organizacji.
Krok 3 – Złożenie wniosku o wpis do rejestru fundacji rodzinnych do sądu rejestrowego (Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim). Termin na złożenie wniosku o wpis wynosi 6 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej.
Krok 4 – Po dokonaniu wpisu przez Sąd Okręgowy do rejestru fundacji rodzinnych, fundacja uzyskuje osobowość prawną.
Podatki obejmujące fundację
Fundacja rodzinna korzysta ze zwolnienia z zapłaty podatku dochodowego nałożonego na osoby prawne, czyli podatku CIT. Zwolnienie to nie jest jednak zwolnieniem całkowitym, ponieważ nie stosuje się go w odniesieniu do podatku od przychodów z budynków. Należy jednak podkreślić, iż w przypadku, gdy fundacja nie wypłaca żadnych świadczeń na rzecz fundatora lub beneficjentów, nie będzie ona zobowiązana do zapłaty podatku. Dopiero w momencie, gdy fundacja dokona wypłaty świadczeń swoim beneficjentom, fundatorowi lub zostanie zlikwidowana, zaczyna podlegać podatkowi CIT w wysokości 15%. Podjęcie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w innym zakresie niż ten dozwolony ustawowo, spowoduje konieczność opodatkowania tego rodzaju działalności według sankcyjnej 25% stawki CIT.
Niektórzy z beneficjentów fundacji będą także podlegali podatkowi dochodowemu od osób fizycznych w wysokości 15%, a będą to osoby niepowiązane rodzinnie z fundatorem. Jednak, aby zapewnić realizacje celów ustawy, ustawodawca zadecydował o wprowadzeniu zerowej grupy podatkowej. W grupie tej znaleźli się beneficjenci, którzy w stosunku do fundatora są: wstępnymi, zstępnymi, małżonkiem, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą. Również beneficjenci znajdujący się w pierwszej i drugiej grupie podatkowej, czyli będący dalszą rodziną, będą objęci ulgą podatkową. Zamiast obowiązku zapłaty 15% podatku dochodowego, będą płacili jedynie 10%. Warto również wspomnieć, iż fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą. Działalność ta może między innymi dotyczyć czynności obejmujących mienie należące do fundacji, a dokładniej jego zbycie, najem, dzierżawa lub udostępnianie w innej formie, nabywanie papierów wartościowych, udzielanie pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja posiada akcje lub udziały, spółkom osobowym, w których fundacja jest wspólnikiem lub beneficjentom fundacji oraz obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi w celu dokonywania płatności związanych z funkcjonowaniem fundacji.
Cele i korzyści płynące z fundacji
Zgodnie z ustawą, głównym celem fundacji, jest gromadzenie oraz zarządzanie mieniem w interesie beneficjentów. W praktyce oznacza to pewnego rodzaju zabezpieczenie majątku rodzinnego wniesionego przez fundatora (przy czym majątek mogą wnieść również inne osoby), który finalnie przekaże go swoim spadkobiercom. Dzięki powołaniu fundacji jeszcze za życia fundatora lub w drodze testamentu, teoretycznie zyskuje on pewność co do tego, że pozostawiony majątek będzie rozporządzany zgodnie z jego wolą. Ponadto, stosując dostępne rozwiązania prawne wprowadzone przez ustawę, fundator może między innymi rozdzielić osobę beneficjenta od osoby zarządzającej fundacją. Jest to korzystna sytuacja ze względu na wyłączenie potencjalnego działania na korzyść tylko jednego beneficjenta będącego jednocześnie zarządcą fundacji. Zabezpieczenie majątku w taki sposób może zagwarantować jego przetrwanie nawet przez kilka pokoleń, bowiem wniesienie go do fundacji zapobiega jego rozdrobnieniu i uniknięciu przyszłych długotrwałych sporów pomiędzy spadkobiercami. W przypadku zwykłego dziedziczenia majątki (w tym przedsiębiorstwa) co do zasady nie są zarządzane w taki sposób, aby służyły następcom prawnym spadkodawcy. Kolejną z korzyści jest możliwość wcześniejszego zaplanowania sposobu, w jaki będzie zarządzany majątek fundatora. Pozwala to przede wszystkim na podjęcie bardziej przemyślanych decyzji, a co za tym idzie na zminimalizowanie potencjalnych strat. Warto również pamiętać o beneficjantach fundacji, dla których jej ustanowienie stanowi przede wszystkim zabezpieczenie finansowe na przyszłość, tym bardziej, że ustawa daje możliwość ustalenia świadczeń na rzecz beneficjentów pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.
Beneficjenci fundacji
Aby zostać beneficjentem fundacji należy być osobą fizyczną lub organizacją pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego. Oznacza to zatem, że nie ma wymogu, aby beneficjentem byli tylko członkowie rodziny fundatora. Podstawową czynnością konieczną do uzyskania statusu beneficjenta jest uzyskanie wpisu na listę beneficjentów tworzoną, prowadzoną i aktualizowaną przez zarząd. W ramach uzyskania statusu beneficjenta może on otrzymywać od fundacji takie świadczenia jak prawo do korzystania z ruchomości czy nieruchomości fundacji, pokrywanie kosztów utrzymania czy kształcenia beneficjenta, a także środki pieniężne. Poza otrzymywaniem statutowo określonych świadczeń, beneficjent jest uprawniony do udziału w zgromadzeniu beneficjentów (jeżeli statut tak stanowi), składania wniosków oraz wydawania opinii na temat sposobu funkcjonowania i działań podejmowanych przez fundację. Warto jednak podkreślić, iż wszelkie opinie beneficjenta odnoszące się do fundacji nie są wiążące.
Ważną kwestią poruszoną przez ustawodawcę jest także beneficjent, który jeszcze nie osiągnął pełnoletności. Mianowicie fundator może zastrzec, że świadczenia otrzymane od fundacji przez małoletniego beneficjenta nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców takiego beneficjenta. Zarząd w tym zakresie będzie sprawowany przez zarządcę wyznaczonego przez fundatora albo przez kuratora wyznaczonego przez sąd opiekuńczy. Świadczenia wypłacane przez fundację mogą być wypłacane z zastrzeżeniem terminu lub przy spełnieniu określonego warunku.
Organy fundacji
Fundacja rodzinna, tak jak inne fundacje, musi posiadać swoje organy w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania. Do organów tych zalicza się zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Wszelkie kwestie dotyczące funkcjonowania organów oraz ich członków określa statut fundacji. Statut określa takie kwestie jak kadencja członków, miejsce posiedzeń organów (siedziba fundacji albo inne miejsce ustalone w statucie). Dopuszcza się również posiedzenie fundacji w miejscu wskazanym przez członków danego organu.
Każdy z powołanych przez fundację organów ma określone zadania. Do kompetencji zarządu fundacji należy przede wszystkim reprezentacja oraz prowadzenie spraw fundacji, realizacja jej ustawowych i statutowych celów, dbałość i zapewnienie płynności finansowej, a także informowanie o i spełnianie należnych beneficjentowi świadczeń. Zarząd fundacji może składać się z jednego lub wielu członków. Kadencja członków zarządu trwa 3 lata, chyba, że statut stanowi inaczej. Członkowie zarządu są zobowiązani do zachowania poufności w zakresie informacji o działalności fundacji. Za tajemnice fundacji rodzinnej uznano informacje dotyczące kierunku inwestowania, inne informacje gospodarcze związane z fundacją oraz takie informacje, do których dostęp jest celowo utrudniony. Każdy z członków zarządu jest uprawniony do reprezentowania fundacji w zakresie czynności sądowych i pozasądowych. Członek zarządu może również zrezygnować lub zostać odwołany z pełnionej funkcji.
Kolejnym z organów fundacji jest rada nadzorcza. Ma ona za zadanie nadzorować przestrzeganie prawa oraz postanowień statutu. Dopuszcza się również zawarcie w statucie takich postanowień, które powiększają zakres kompetencji rady. Zgodnie z ustawą może być ona jedno lub wieloosobowa. Kadencja członka rady nadzorczej trwa pięć lat, chyba, że statut stanowi inaczej. Ponadto niemożliwym jest łączenie dwóch funkcji, członka rady nadzorczej oraz członka zarządu.
Ostatnim z możliwych do powołania organów jest tworzone na mocy statutu zgromadzenie beneficjentów. Do kompetencji zgromadzenia należy głównie podejmowanie uchwał. Uchwały te regulują takie kwestie jak rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji, udzielenie absolutorium członkom organów fundacji z wykonywanych przez nich obowiązków, podział lub pokrycie wyniku finansowego netto, wybór firmy audytorskiej oraz inne sprawy określone w statucie.
Przy omawianiu członków zarządu oraz rady nadzorczej fundacji warto zwrócić uwagę na odpowiedzialność cywilnoprawną, której podlegają. Mianowicie są oni odpowiedzialni za szkodę wyrządzoną wobec fundacji, będącą następstwem swojego działania lub zaniechania chyba, że nie ponoszą oni winy. Dodatkowo odpowiadają oni solidarnie w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona przez nich wspólnie.
Potencjalne zagrożenia fundacji rodzinnej
Wśród niewątpliwie wielu zalet, które posiada fundacja rodzinna, należy również dostrzec zagrożenia, które może nieść jej ustanowienie. Sam fakt pozostawienia majątku do zarządu innym osobom jest już obarczony dużym ryzykiem jego pomniejszenia lub całkowitej utraty. W kontekście potencjalnych, przyszłych zagrożeń, warto także pochylić się nad kwestią opodatkowania, które ich dotyczy. Obecnie można zauważyć, iż jest ono zachęcające, natomiast istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, iż z biegiem lat fundacja oraz jej beneficjenci zaczną podlegać pod co raz wyższe podatki. Może to zatem skutkować zmniejszeniem się liczby zakładanych fundacji. Wśród prawników pojawiają się także głosy dotyczące nieuczciwego wykorzystania tej nowopowstałej na gruncie polskiego prawa instytucji. Pierwszym wskazywanym przez nich zagrożeniem jest ustanowienie fundacji w celu ukrycia majątku kandydujących polityków. Mianowicie majątek wniesiony do fundacji nie będzie podlegał obowiązkowi wykazania go w składanym przez nich oświadczeniu majątkowym. Tym samym na czas trwania mandatu poselskiego nikt, poza fundatorem, nie jest świadomy o majątku przez niego posiadanym. Dodatkowo po zakończeniu pełnienia funkcji posła może on zlikwidować swoją fundację i przejąć wniesiony wcześniej majątek. Kolejnym wskazywanym zagrożeniem jest ustanowienie fundacji w celu obejścia zachowku. Wskazuje się pewne przypadki, gdzie wniesienie nawet niewielkiego majątku do fundacji rodzinnej może skutkować wyłączeniem prawa do zachowku wobec potencjalnych spadkobierców. Jest to sposób na obejście prawa spadkowego oraz pominięcie prawowitych spadkobierców. Ostatnim z najważniejszych zagrożeń, które niesie ze sobą instytucja fundacji rodzinnej, jest ustanowienie fundacji mającej na celu prawne uregulowanie relacji majątkowych między konkubentami. Warto tutaj przypomnieć, iż beneficjentem fundacji niekoniecznie musi być członek rodziny w postaci krewnego lub powinowatego. Mimo tego, że w sytuacji, gdy beneficjentami są inne osoby niż krewni lub powinowaci, podlegają oni pod opodatkowanie, i tak jest to bardziej opłacalne niż regulacja kwestii majątkowych między osobami pozostającymi w związku konkubenckim. Omawiając osoby związane z fundacją rodzinną pozostające w związkach małżeńskich warto również wspomnieć o tych będących w związkach małżeńskich. Powołanie fundacji oraz ustanowienie beneficjentem jednego z małżonków można wykorzystać jako alternatywę do regulacji majątkowych stosunków małżeńskich. W momencie, gdy małżonkowie decydują się wnieść jeden ze składników swojego majątku np. w postaci nieruchomości, przestaje ona być podmiotem podlegającym pod ich własność.
Podsumowanie
Fundacja rodzinna jest instytucją, która przysłuży się przede wszystkim bogatszej części społeczeństwa. Fundator, jeżeli odpowiednio skonstruuje statut, ma dużą szansę nie tylko na przekazanie beneficjentom wypracowanego majątku, ale również na jego powiększenie poprzez ich odpowiednie działanie. Mimo, iż nie jest to sposób zabezpieczenia majątku pozbawiony ryzyka, warto rozważyć jego zastosowanie, szczególnie z pomocą profesjonalnego pełnomocnika.
Jeżeli chcieliby Państwo dowiedzieć się więcej na temat fundacji rodzinnej, zapraszamy do kontaktu!
Autorzy: r. pr. Patrycja Kurowska oraz asystent prawny Michał Dziuba
